سنتور ساز اصیل و خوش صدای ایرانی است که در دسته سازهای زهی مضرابی قرار دارد. این روز‌ها سازهای متنوعی با مارک و نام‌های مختلف ساخته و عرضه می‌شود که هر کدام جنس و رنگ صوتی مخصوص به خود را دارند؛ ولی همه‌ی آن‌ها در نحوه ساخت و ویژگی‌های فیزیکی به هم شبیه هستند. به طور کلی سنتور از جعبه صوتی، صفحه رو، پل‌ها، خرک و مفتول روی خرک، گوشی‌ها، شیطانک، سیم گیر و سیم‌ها ساخته شده است. ما در این مقاله شما را با مراحل و نحوه ساخت ساز سنتور آشنا خواهیم کرد.
توانایی های سازنده سنتور
قبل از اینکه مراحل ساخت سنتور را شرح دهیم لازم است بدانیم که یک سازنده ساز سنتور لازم است چه توانایی‌هایی داشته باشد:
۱. نجاری
سازنده باید به فوت و فن‌های نجاری آشنا باشد تا بتواند چوب ساز را دقیق و درست برش و شکل دهد.
۲. آشنایی و شناخت انواع چوب‌ها
یکی از تاثیرگذارترین عوامل بر کیفیت ساز سنتور نوع چوبی است که ساز با آن ساخته می‌شود. پس سازنده ساز باید توانایی تشخیص و شناخت چوب خوب و بد را داشته باشد تا بتواند بهترین و با کیفیت‌ترین چوب را انتخاب کند.
۳. صدا شناسی
سازنده باید انواع صدا‌های زیر و بم را بشناسد تا بتواند انواع ساز با جنس صدا‌های مختلف را بسازد.
۴. نوازندگی
قطعا سازنده هر ساز باید تسلط و شناخت کافی بر آن ساز داشته باشد تا بتواند ساز را پس از ساخت کوک و صدای آن را کنترل کند.
مراحل ساخت سنتور
۱. انتخاب چوب با کیفیت
فشار زیادی که روی ساز است سازنده را وادار به انتخاب یک چوب با کیفیت می‌کند تا بتواند فشار وارده بر ساز را تحمل کند. معمولا برای ساز سنتور از چوب‌های با دوام و محکم مانند چوب گردو استفاده می‌شود. چوب گردو نیز انواع مختلفی دارد که نوع باغی آن مناسب‌ترین صدا را تولید می‌کند. همچنین این چوب باید کهنه باشد و بهتر است از چوب‌های مناطق سردسیر که دارای بافتی منسجم هستند استفاده شود. علاوه بر چوب گردو سازندگان در ابتدای کار از چوب‌هایی مانند راش، افرا و آزاد که دارای بافت ریز هستند استفاده می‌کنند.
۲. آماده سازی و عمل آوری چوب
پس از اینکه سازنده چوب خوب را انتخاب کرد باید آن را به صورت ورقه‌ای برش بزند؛ سپس ورقه‌ها را درون آب بیندازد تا صمغ و شیره‌ی آن گرفته شود. سپس چوب‌ها را در سایه بگذارد تا آهسته آهسته خشک شوند. توجه کنید که چندین سال باید از خشک شدن چوب بگذرد تا برای ساخت ساز مناسب شود.
۳. ساخت کلاف دورتادور ساز
پس از اینکه چوب آماده برای ساخت ساز شد ابتدا باید چهارچوب یا همان چهار ضلع ذوزنقه با ابعاد مناسب برش زده شود. ضخامت چوب کلاف ۱۸ میلی متر، ارتفاع کلاف ۵۰ میلی متر، ضلع کوچک ذوزنقه ۳۶ و ضلع بزرگ ۹۰ سانتی متر و ارتفاع ذوزنقه ۲۷ سانتی متر است. پس از برش چهار ضلع باید در ضلع سمت راست و چپ سوراخ‌هایی که محل قرار گیری گوشی و سیم گیر هستند ایجاد شود. سپس چهارکلاف را با چسب چوب‌های قوی به یکدیگر می‌چسبانند و تحت فشار می‌گذارند تا خوب به یکدیگر بچسبند و هیچ درزی میان آن‌ها باقی نماند.
۴. ساخت صفحه‌ی زیرین
صفحه‌ی زیرین ساز با ضخامت ۷ الی ۹ میلی متر ساخته و با چسب قوی به کلاف چسبانده می‌شود؛ سپس به مدت یک روز آن را به کمک گیره و جک تحت فشار می‌گذارند تا به یکدیگر بچسبند.
۵. ساخت و جایگذاری پل‌ها
به دلیل فشار زیادی که بر ساز وارد می‌شود بین صفحه‌ی رو و زیر پل‌هایی نصب می‌شود تا از تغییر شکل صفحه‌ی رو جلوگیری کنند. این پل‌ها دارای قطر ۸ الی ۱۱ میلی متر هستند. قابل ذکر است که با بزرگتر شدن ساز (بزرگتر شدن جعبه رزونانس) قطر پل‌ها بیشتر می‌شود.
۶. ساخت صفحه‌ی رو
اکنون زمان چسباندن صفحه‌ی رویی ساز است. پس از برش صفحه‌ی رویی باید گل‌های مشبک را برش دهند؛ گل‌هایی که وظیفه زیبایی و شفاف سازی صدای ساز را بر عهده دارند. بر روی صفحه‌ی رویی دو گل ایجاد می‌شود که گل سمت راست زیر نت‌های دو، سی و لا و گل سمت چپ زیر نت‌های لا، سل و فا قرار می‌گیرند. پس از آن می‌توان صفحه‌ی رویی را نیز به چهار کلاف چسباند و تحت فشار قرار داد تا خوب به یکدیگر بچسبند.
۷. نصب خرک‌های سنتور
روی صفحه‌ی رویی ساز پایه‌های چوبی نصب می‌شوند تا سیم‌ها از روی آن‌ها عبور کنند. این پایه‌ها خرک نام دارند. خرک‌ها نیز از جنس چوب گردو و دارای قطر دو تا دو ونیم میلیمتر و طول ۱۷ میلیمتر هستند. ارتفاع خرک‌های سیم‌های سفید ۲۲ میلی‌مترو خرک‌های سیم‌های زرد ۲۰ میلی متر است. روی هر خرک یک شیار به طول ۱۷ میلی متر ایجاد می‌شود و یک مفتول به طول ۱۶ میلی متر روی آن قرار می‌گیرد.
۸. نصب گوشی‌ها روی کلاف سمت راست
یک سر سیم‌های ساز به دور گوشی‌های فلزی سمت راست پیچیده می‌شود و ساز توسط این گوشی‌ها کوک می‌شود. گوشی‌های فلزی پس از برش درون سوراخ‌های ایجاد شده فرو می‌روند. به کمک آچار کوک و چرخاندن گوشی‌ها به راست و چپ ساز کوک می‌شود.
۹. نصب سیم گیر در کلاف سمت چپ
سر دیگر سیم‌های ساز به دور سیم گیر‌های روی کلاف سمت چپ گره می‌خورد. سیم گیر‌ها ساچمه‌های فلزی باریک و کوچکی هستند که در سوراخ‌های روی کلاف سمت چپ نصب می‌شوند.
۱۰. سیم‌های ساز
در این ساز ۷۲ سیم وجود دارد که ۳۶ سیم به رنگ زرد و از جنس برنج (برای تولید صدای بم) و ۳۶ سیم به رنگ سفید و از جنس آلیاژ نیکل (برای تولید صدای زیر) است. سیم‌های ساز از یک سمت به سیم گیر و از سمت دیگر به گوشی‌ها وصل می‌شوند. سیم‌های ساز معمولا دارای شماره ۴۰ صدم میلیمتر هستند.
۱۱. کوک سیم‌ها
پس از اینکه سیم‌ها را نصب کردند باید آن‌ها را کوک کنند. در این مرحله سازنده باید به صدا‌ها و نوازندگی این ساز مسلط باشد تا بتواند صدای خوب و با کیفیت را تشخیص دهد. پس از اینکه سیم‌ها کوک شدند ساز آماده نواختن می‌شود.
سخن پایانی
مراحل ساخت سنتور را مطالعه کردید. توجه کنید که سازنده ساز طبق تجربه خود می‌تواند ابعاد را در حد میلی متر کم یا زیاد کند و یا مراحل را کمی جابجا کند.