سازهای کوبه‌ای به ساز‌هایی گفته می‌شود که تولید صدا در آن‌ها از طریق ضربه زدن انجام می‌شود. این ضربه می‌تواند با دست یا به کمک چوب و مضراب انجام شود. وظیفه اصلی سازهای کوبه‌ای اجرای ریتم یا نگه داشتن ضرب و ریتم در قطعه موسیقی است. سازهای کوبه‌ای یا ممبرافون به دو دسته سازهای کوبه‌ای با کوک معین (مانند ساز هنگ درام) و سازهای کوبه‌ای با کوک نامعین (مانند انواع طبل‌ها) تقسیم می‌شوند. تنوع سازهای کوبه‌ای بسیار زیاد است؛ برخی در دسته سازهای ایرانی و برخی دیگر در دسته سازهای موسیقی غربی جای می‌گیرند. ما در این مقاله شما را با انواع سازهای کوبه‌ای موسیقی غربی آشنا خواهیم کرد.
دسته اول: سازهای کوبه ای با کوک نامعین
۱. درامز
درامز به مجموعه‌ای از سازهای کوبه‌ای گفته می‌شود که در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و همه با هم یک ساز مستقل به نام درامز را تشکیل می‌دهند. نوازنده ساز درامز با دو تکه چوب و پدالی که زیر پایش قرار دارد بر طبل‌هایی که دور تا دور او قرار گرفته است ضربه می‌زند. این ساز بیشتر در سبک‌های جاز، راک، بلوز و پاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. بد نیست بدانید درامز یا درام در زبان فارسی به معنای طبل است و به نوازنده درامز درامر می‌گویند. نام اجزای تشکیل دهنده این ساز عبارتند از: طبل بزرگ، طبل فلور، طبل کوچک، تام تام، جفت سنج، سنج کراش، سنج اسپلش، سنج راید و سنج چینی.
۲. تمپو
تمپو یکی دیگر از سازهای کوبه‌ای است که یک طرف آن پوست کشیده شده و طرف دیگر آن باز است. ساز تمپو در دو نوع سفالی و فلزی وجود دارد که نوع سفالی آن دارای قدمت بیشتری است. در ایران از این ساز بیشتر برای افکت‌های صوتی استفاده می‌کنند. نوازنده ساز تمپو هنگام نواختن ساز را بین دو پا و یا گاه زیر بغل می‌گذارد و با کف دستان خود بر پوست ساز ضربه می‌زند.
۳. تومبا
ساز تومبا نیز مانند درامز از مجموعه چند ساز کوبه‌ای تشکیل شده است. در مجموع سه طبل بزرگ و دو طبل کوچک اجزای تشکیل دهنده ساز تومبا هستند که آموزش این ساز را با طبل‌های کوچک شروع می‌کنند و با پیشرفت در ساز یک طبل به آموزش اضافه می‌شود تا نهایتا نوازنده به نواختن ۵ طبل مسلط شود. این ساز با هر دو دست نواخته می‌شود و دارای دامنه صوتی مطلوبی است.
۴. کاخن
کاخن (یا کاخون) سازی شبیه به یک صندوق مکعب مسطتیل است. کاخن یک لغت ایتالیایی به معنی جعبه یا صندوق است. نوازنده برای نواختن ساز کاخن روی ساز می‌نشیند و با کف دست‌های خود به بدنه ساز ضربه می‌زند. جالب است بدانید درون جعبه ساز سیم‌هایی از جنس سیم‌های ساز گیتار نصب شده تا هنگام ضربه زدن به جعبه سیم‌ها نیز به صدا درآیند.
۵. تیمپانی
نوعی دیگر از ساز کوبه‌ای غربی تیمپانی است که به صورت طبل‌های دوتایی یا پنج تایی کنار هم قرار می‌گیرند. هر کدام از طبل‌ها یک کاسه بزرگ از جنس مس هست که روی آن پوست کشیده می‌شود و به کمک دو چوب نواخته می‌شوند.
۶. بانگو
بانگو یک ساز آفریقایی کوبایی است که از دو طبل در دو سایز مختلف ساخته می‌شود. از بانگو در سبک‌های مختلف مانند سان کوبایی، سالسا و جاز آفریقایی- کوبایی و … استفاده می‌شود. جالب است بدانید در اسپانیا به طبل بزرگتر hembra (زن) و به طبل کوچکتر macho (مرد) می‌گویند.
۷. تیمبال
تیمبال دو ساز کوبه‌ای فلزی است که روی یک پایه فلزی نصب شده اند. تیمبال نسبت به ساز بانگو دارای صدایی شفاف‌تر است. این ساز در اکثر سبک‌های موسیقی مانند پاپ، جاز، راک و … کاربرد دارد.
۸. سنج
سنج یک ساز کوبه‌ای است که از یک صفحه‌ی برنجی تشکیل شده است و با ضربه یک چوب به صدا در می‌آید. از این ساز برای نگه داشتن ضرب یا ریتم در قطعات استفاده می‌شود. گاهی به جای ضربه چوب بر صفحه دو صفحه برنجی را بر هم می‌کوبند و صدا را تولید می‌کنند.
۹. جیمبه
سازی شبیه به تمپو متعلق به آفریقای شرقی است. با این ساز صدا‌های مختلفی می‌توانند تولید کنند به همین خاطر در سبک‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۱۰. مثلث
یک ساز کوبه‌ای فلزی به شکل مثلث و به قطر یک سانتی متر است. این ساز یک میله فلزی دارد که با ضربه میله به بدنه آن صدایی تیز و زنگوار به گوش می‌رسد. این ساز در ارکستر‌ها با دیگر سازهای کوبه‌ای همراه می‌شود.
۱۱. بلوک چوبی
همانطور که از نام ساز مشخص است این ساز از یک بلوک چوبی تشکیل شده است که به کمک ضربه یک دسته چوبی صدا از آن تولید می‌شود. این ساز با نام‌هایی مانند بلوک چوبیِ چینی، کلاگ باکس، تَپ باکس نیز شناخته می‌شود.
۱۲. تام تام
تام تام سازی است که در ارکستر‌های کلاسیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. تام تام صفحه‌ای مدور است که به کمک ضربه یک چکش صدای آن تولید می‌شود. بد نیست بدانید در زبان چینی به آن گنگ می‌گویند.
۱۳. دایره زنگی
یک ساز کوبه‌ای دستی است. نوازنده ساز را در یک دست می‌گیرد و آن را به کف دست دیگر می‌کوبد تا صدایی شفاف از آن تولید شود.
۱۴. آشیکو
آشیکو سازی مربوط به آسیای غربی است که یک طرف آن پوست کشیده می‌شود و با ضربه دست به پوست صدای ساز تولید می‌شود. این ساز صدایی شبیه به صدای ساز جیمبه را تولید می‌کند، ولی گستردگی صدا و توانایی اجرای صدای بم جیمبه را ندارد.
۱۵. اودو (کوزه)
اودو یک ساز کوبه‌ای بدون پوست شبیه به کوزه است که با ضربه زدن به بدنه آن صدا تولید می‌شود. این ساز مختص نیجریه است و آن‌ها ساخت اودو را از گلدانی الهام گرفتند که به صورت اتفاقی در کنار بدنه اش یک سوراخ وجود داشت. وسعت صوتی اودو از صدای زنگدار تا بم ضعیف است. این ساز در انواع مختلف خود با نام کوزه نیز شناخته شده است.
۱۶. تمبورین
تمبورین سازی شبیه به دایره زنگی است، ولی وسط حلقه آن پوست کشیده شده است. این ساز در اکثر اکستر‌ها برای اجرای سر ضرب‌ها وجود دارد.
۱۷. طبل بزرگ
طبل بزرگ یک طبل دو طرفه است که با ضربه چوب بر پوست صدای آن تولید می‌شود. این ساز اغلب در ارکستر سمفونیک و موسیقی‌های نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرد. جالب است بدانید در برخی از سبک‌های موسیقی مانند هوی متال، پانک راک، جاز فیوژن، و هارد راک از پدال و با نیروی پا برای ضربه زدن به طبل بزرگ استفاده می‌شود.
۱۸. زنگ یا زنگوله
زنگ‌ها در دسته سازهای کوبه‌ای قرار می‌گیرند. ساز زنگ در قدیم نوعی وسیله برای خبر دادن بوده است و امروزه بیشتر در اکستر‌های بزرگ کاربرد دارد.
۱۹. طبله
طبله نوعی ساز کوبه‌ای است که در موسیقی افغانستان و هندوستان کابرد دارد. این ساز از دو طبل با دو سایز با نام‌های دایان (طبل کوچکتر) و بایان (طبل بزرگتر) تشکیل شده است. معمولا طبل کوچکتر با دست راست (دست مسلط تر) و طبل بزرگتر با دست چپ نواخته می‌شوند.
۲۰. بندیر
بندیر یک ساز کوبه‌ای قاب دار است. این ساز دارای یک قاب چوبی است که وسط آن پوست کشیده شده است. بندیر یک ساز مرسوم سنتی در آفریقای شمالی، و همچنین در مصر باستان و بین‌النهرین است و بیشتر در مراسم‌های خاص و اجرای سنت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در قطر قاب بندیر یک یا چند زه از جنس روده حیوانات نصب می‌شود تا در هنگام ضربه صدایی وزوز ایجاد کند.
۲۱. جان جان
جان جان ساز مرسوم آفریقای غربی است که از سه ساز کوبه‌ای با نام‌های دان دونبا (بزرگ)، سانگبا (متوسط)، کان کینی (کوچک) تشکیل شده است. روی هر کدام از ساز‌ها پوست بز کشیده می‌شود. این ساز علاوه بر نگه داشتن ریتم در قطعه یک ملودی ظریف و زیبا به قطعه نیز اضافه می‌کند.
۲۲. قاشقک
قاشقک با نام دیگر کاستانیت از یک جفت جام چوبی صدفی شکل و کوچک ساخته شده است. این ساز توسط یک تسمه نازک به انگشتان شست و سبابه نوازنده بسته می‌شود و آن‌ها را به یکدیگر می‌زند تا به صدا درآیند.
دسته دوم: سازهای کوبه ای با کوک معین
۲۳. هنگ درام
هنگ درام یک ساز کوبه‌ای ملودیک است که با ضربه کف دست نواخته می‌شود. این ساز از دو صفحه قوسی فلزی ساخته شده که روی صفحه‌ی رویی هرکدام از نت‌های موسیقی در یک فضای مشخص به شکل دایره یا بیضی فرو رفته تنظیم شده اند.
۲۴. بلز
بلز دارای تیغه‌های فلزی کوچک است که هر نت روی یکی از تیغه‌ها اجرا می‌شود. وسعت صوتی بلز‌های موجود بین۵ /۱ تا ۲ اکتاو است. این ساز مختص آموزش موسیقی به کودکان و کلاس‌های ارف است.
۲۵. زایلافون
زایلافون یا زیلوفون یک ساز کوبه‌ای ملودیک با چوب‌هایی با طول‌های مختلف است که هر نت با ضربه زدن روی یکی از چوب‌ها اجرا می‌شود. ساز‌هایی مانند ماریمبا، گلوکن‌اشپیل و ویبرافون نیز ساختمانی شبیه به زایلافون دارند.
۲۶. متالافون
متالافون نیز مانند زایلافون است با این تفاوت که تیغه‌های متالافون به جای چوب از فلز تشکیل شده است.
۲۷. ناقوس لوله‌ای
ناقوس لوله‌ای در دسته سازهای کوبه‌ای با کوک معین قرار دارد. زیرا هر کدام از لوله‌ها برای یک نت معین تنظیم شده اند.
سخن آخر
با مجموعه‌ای از سازهای کوبه‌ای موسیقی غربی آشنا شدید. توجه کنید که یادگیری و آموزش این ساز‌ها به درک ریتم کمک قابل توجهی می‌کند و بهتر است که هر نوازنده در کنار هر سازی که می‌نوازد یکی از این سازهای کوبه‌ای را نیز آموزش ببیند.