این روز‌ها یکی از مشکلات علاقمندان به هنر و موسیقی این است که کدام ساز موسیقی را برای شروع انتخاب کنم؟ کدام ساز برای من مناسب است؟ سوالاتی از این قبیل به خاطر تنوع زیاد در ساز‌های موسیقی برای کسانی که می‌خواهند پا درعرصه‌ی موسیقی و نوازندگی بگذارند بسیار پیش می‌آید.
در پاسخ به این سوال باید گفت که عوامل بسیار زیادی در انتخاب ساز برای شروع نقش دارند که باید توسط کارشناسان موسیقی مورد بررسی قرار بگیرند. با توجه به اینکه انتخاب ساز مناسب برای هر فرد امری مهم و موثر درموفقیت آن فرد محسوب می‌شود، پس آن را جدی بگیرید و مناسبترین ساز را برای خودتان انتخاب کنید. ما در این مقاله مهم‌ترین عوامل در انتخاب ساز را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
عوامل مهم و موثربرای انتخاب ساز
۱. سن فرد علاقمند به موسیقی
۲ تا ۸ سال: طبق تحقیقات انجام شده مغز کودکان از سنین پایین توانایی درک و فهم ریتم‌های موسیقی را دارد. طبق این گفته امروزه کلاس‌های موسیقی کودک (ارف) با روش‌های مختلفی برای کودکان ۲ تا ۸ سال تشکیل و برگزار می‌شود که در این کلاس‌ها کودک با شعر، بازی، داستان و … با دنیای موسیقی آشنا می‌شود. این کلاس‌ها ورود به حرفه ساز تخصصی را بسیار راحت می‌کند. پس قبل از هر چیزی باید ببینید که فردی که می‌خواهد موسیقی را شروع کند چندسال سن دارد. اگر فرد سنی بین ۲ تا ۸ سال دارد بهتر است که موسیقی را با کلاس‌های موسیقی کودک (ارف) شروع کند و بعد به سراغ انتخاب ساز برود. ولی اگر سن فرد بالای ۸ سال است می‌تواند یک ساز را به صورت تخصصی آموزش ببیند. افراد بالای ۸ سال برای انتخاب ساز باید به موارد زیر دقت کنند.
۸ تا ۲۰ سال: کسانی که بیشتر از ۸ سال سن دارند و توانایی خواندن و نوشتن دارند، به راحتی می‌توانند یک ساز را شروع کنند و به شکل تخصصی آن را آموزش ببینند. توصیه‌ی ما به این افراد این است که در درجه اول به سراغ ساز و سبک مورد علاقه شان بروند. زیرا اگر علاقه به ساز وجود داشته باشد همه‌ی سختی‌ها را می‌تواند تحمل کند. حال اگر میزان علاقه فرد به ساز‌ها و سبک‌های مختلف یکسان بود ما پیشنهاد می‌کنیم که ساز‌های اصیل و کامل تری مانند پیانو، ویولن، سنتور، تار و … انتخاب کنند، چون جای پیشرفت در این ساز‌ها بسیار زیاد است.
سنین بالا و افراد مسن تر: افرادی که در سنین بالا می‌خواهند پا در عرصه‌ی موسیقی بگذارند فقط باید به سمت ساز مورد علاقه خود بروند. زیرا هدف این افراد صرفا لذت بردن از موسیقی است و به خاطر وجود مشکلات و مسائل روزمره فرصت کمتری (نسبت به یک بچه ۱۰ ساله) برای تمرین موسیقی دارد. پس بهتر است سازی را انتخاب کند که واقعا به آن علاقه دارد و از آن لذت می‌برد.
۲. علاقه
اگر فردی به ساز انتخابی علاقه نداشته باشد و یا به اجبار یادگیری سازی را شروع کند، احتمال موفقیت آن فرد در موسیقی بسیار کم می‌شود، زیرا یادگیری ساز فراز و نشیب‌های زیادی دارد و اگر فرد به سازش علاقه نداشته باشد انگیزه‌ای برای ادامه‌ی راه ندارد. پس علاقه برای انتخاب ساز را جدی بگیرید. شخصی که می‌خواهد به علاقه خود پی ببرد ابتدا باید ببیند که به چه سبکی از موسیقی علاقه دارد. آیا سبک‌های ایرانی و سنتی را دوست دارد و یا سبک غربی و کلاسیک را؟ علاقه داشتن یا نداشتن به هر چیز را فقط خود فرد می‌تواند به آن برسد. برای این کار فرد باید به هر دو سبک موسیقی گوش دهد و یا به کنسرت‌های متعدد در سبک‌های مختلف برود و ببیند که با کدام سبک ارتباط بهتری برقرار می‌کند و با آن به آرامش می‌رسد. پس از اینکه سبک خود را انتخاب کرد می‌تواند به یک آموزشگاه موسیقی برود و صدای ساز‌های موجود در سبک مورد علاقه اش را از نزدیک گوش دهد و ساز مورد علاقه را انتخاب کند.
۳. مشخص کردن هدف فرد از شروع موسیقی
یکی دیگر از عوامل موثر در انتخاب ساز هدف فرد برای شروع موسیقی است. اگر فرد فقط و فقط برای لذتی گذرا و برای دل خودش بخواهد ساز بزند، موسیقی را با هر سازی و در هر سنی می‌تواند شروع کند؛ ولی اگر هدفی مانند شرکت در ارکستر‌ها و گروه‌های موسیقی، هدف درمانی و … داشته باشد باید دیگر عوامل گفته شده را نیز در نظر بگیرد. قابل ذکر است که اگر هدف از شروع موسیقی، درمان بیماری یا رفع ناتوانی و … باشد باید با روانشناس یا پزشک متخصص مشورت کرد.
۴. توانایی جسمانی فرد
برخی از ساز‌ها مانند گیتار، تار، ویولن، برخی ساز‌های بادی و … در ابعاد و اندازه‌های مختلف ساخته می‌شوند تا بچه‌های با جثه‌ی کوچک بتوانند ساز را در دست بگیرند و بنوازند، ولی برخی ساز‌ها مثل ساز بادی توبا فقط در اندازه‌ی اصلی ساخته می‌شود که بسیار هم بزرگ است. پس فرد باید توانایی لازم برای نگهداری طولانی مدت ساز را داشته باشد. همچنین برای نواختن برخی از ساز‌ها حتما فرد باید توانایی جسمانی لازم برای نواختن را داشته باشد؛ به عنوان مثال برای ساز‌های بادی مانند ترومپت یا ساکسیفون فرد باید آن حجم ریوی لازم را داشته باشد و عاری از هر گونه مشکل تنفسی باشد، همچنین باید دندان‌های اصلی فرد رشد کرده باشد.
یا به عنوان مثالی دیگر فرد باید قدرت فیزیکی لازم برای فشردن کلاویه‌های پیانو یا نگهداری ساز‌های بزرگ و سنگین را داشته باشد. در این مورد باید با استاد ساز انتخابی(قبل از خرید ساز) مشورت کنید.
۵. میزان اراده و پشتکار فرد
اصلی‌ترین عامل برای موفقیت در موسیقی میزان پشتکار و صبر و حوصله‌ی فرد است. زیرا مسیر رسیدن به موفقیت و مهارت در موسیقی کمی دشوار است و هنرجو در این مسیر با پستی و بلندی‌های مختلفی مواجه می‌شود. هنر جو باید صبر و حوصله‌ی لازم برای آموزش را داشته باشد. شما در انتخاب ساز باید میزان پشتکار و حوصله‌ی خود برای تمرین را مورد بررسی قرار دهید. به عنوان نمونه اگر فردی عجول و کم حوصله هستید ساز ویولن مناسب شما نیست و شما باید سازی را انتخاب کنید که روند پیشرفت سریع تری داشته باشید. مانند سنتور، سه تار، ارگ، گیتار و …
۶. علاقه به خواندن در حین نواختن
اگر شما به خوانندگی علاقه دارید و دوست دارید که در حین ساز زدن همراه با آن آواز و شعر هم بخوانید پس باید ساز‌های بادی و دهانی مانند انوع فلوت‌ها و… را از گزینه‌های انتخابی حذف کنید. ساز‌هایی مانند تار، سه تار، پیانو، گیتار، سنتور و … انتخاب‌های خوبی در این مورد هستند.
۷. علاقه به شرکت در کار‌های گروهی و تکی
شما پس از اینکه مهارت کافی در یک ساز پیدا کردید می‌توانید هنر خود را در کار‌های گروهی (گروه نوازی) یا تکی (تک نوازی) ارائه دهید. ولی باید به این نکته توجه کنید که برخی ساز‌ها مانند ترومپت، ترومبون و… در کار‌های تک نوازی کمتر استفاده می‌شوند. پس علاقه خود در این زمینه را مورد بررسی قرار دهید و سپس ساز را انتخاب کنید. همچنین قابل ذکر است که تعداد نوازندگان برخی ساز‌ها مانند ابوا، باسون، هورن و … بسیار کم است و این در حالی است که در اکثر ارکستر‌ها به نوازنده آن ساز احتیاج است. پس اگر علاقه شدیدی به شرکت در ارکستر‌ها و کار‌های گروهی دارید این ساز‌ها انتخاب‌های مناسبی برای یادگیری هستند.
۸. بودجه در نظر گرفته شده برای خرید ساز
برخی از ساز‌ها بسیار گران قیمت هستند مانند پیانو، چنگ و ساز‌های بادی برنجی. پس قبل از اینکه به فرزند خود قول خرید یک ساز را بدهید بهتر است که قیمت ساز و بودجه در نظر گرفته شده برای خرید را مورد بررسی قرار دهید.
۹. فضای منزل و فضای تمرین فرد
توجه کنید که ساز‌های بادی مثل کلارینت، ساکسیفون، ترومبون و … دارای حجم صدای بسیار زیادی هستند. پس اگر آپارتمان نشین هستید و می‌دانید که صدای ساز برای همسایگان مزاحمت ایجاد می‌کند باید ساز‌های با حجم صدای زیاد را از دایره‌ی انتخابی حذف کنید.
۱۰. علاقمندان به آواز و خوانندگی
بد نیست بدانید که آموزش و یادگیری خوانندگی بهتر است که بعد از دوران بلوغ (به خصوص برای پسران) باشد. زیرا کیفیت و جنس صدای هر فرد، همزمان با رشد جسمی تغییر می‌کند. پس بهتر است که خوانندگی و آواز زمانی شروع شود که پس از آن فرم صدای فرد تغییر نکند. سن بلوغ در افراد با هم متفاوت است، ولی به طور میانگین سن ۱۱ و ۱۲ سالگی را سن بلوغ اعلام کرده اند. اگر فرزند شما علاقه زیادی به خواندن دارد، ولی هنوز به سن مناسب خوانندگی نرسیده است، پیشنهاد می‌شود که تا رسیدن به سن مورد نظر به نواختن یک ساز مشغول شود تا با فضای موسیقی، نت ها، ریتم و … آشنا شود و پس از سن بلوغ خوانندگی را شروع کند. این امر به سرعت پیشرفت در خوانندگی کمک قابل توجهی می‌کند؛ یا می‌توانید کودک خود را در کلاس‌های آواز گروهی و دسته جمعی ثبت نام کنید.
سخنی با والدین
اگر شما در سن کودکی به سازی علاقه داشتید، ولی شرایط یادگیری آن ساز برای شما فراهم نشده است، فرزند خود را به خاطر علاقه‌ی قدیمی خود ملزم به یادگیری آن ساز نکنید. اینکه فرزند شما چه سازی می‌نوازد مهم نیست. فرزند شما باید به ساز خود علاقه داشته باشد و بتواند با ساز و دنیای موسیقی ارتباط خوبی برقرار کنید.
اگر می‌خواهید فرزندتان آینده‌ی موسیقایی خوب و روشنی داشته باشد باید از دوران کودکی آن را با موسیقی خوب آشنا کنید. می‌توانید از کودکی موسیقی آکادمیک و خوب را برای او پخش کنید تا گوش او با موسیقی خوب آشنا شود. او را به کنسرت‌های متعدد موسیقی ببرید و با ساز‌ها آشنا کنید. باید به او کمک کنید که موسیقی را احساس کند و ارتباط خوبی با آن برقرار کند.
