موسیقی اروپایی موارد زیادی را به دنیای موسیقی عرضه کرده است، اما شاید بتوان ماندگارترین و متداول ترین آنها را همان سازی دانست که کمتر از ۳۵۰ سال از اختراعش می گذرد و آن ساز “پیانو” است. سازی که مشابه آن در هیچ فرهنگ دیگری دیده نمی شود، اما محبوبیت جهانی یافته و علاوه بر قطعات بی شماری که توسط آهنگسازان ملل مختلف، منحصراً برای به اجرا در آمدن با آن نوشته می شود، می تواند در سبک های مختلف موسیقی نقش داشته باشد. ساخت اولین نمونه های پیانو به حدود سال ۱۷۰۰ میلادی و تلاش های فردی ایتالیایی تبار به نام بارتولومئو کریستوفوری بر می گردد. کریستوفوری با دانشی که از سازهای صفحه کلید دار “هارپسیکورد” و “کلاویکورد” داشت، به اختراع سازی متکامل تر بر پایه همین سازها پرداخت و بخاطر قابلیت اجرای نت های موسیقی با شدت صوتی دلخواه، آن را “فورته-پیانو” یا در واقع “سازی که صدای قوی و ضعیف را اجرا می کند” نامید که بعدها به “پیانو” مصطلح شد. پیانو نیز مانند اغلب سازها از زمان اختراعش تا به امروز، دستخوش تغییرات متعددی بوده تا به شکل کنونی درآید. آنچه که امروزه بعنوان پیانوی مدرن می شناسیم و می نوازیم، تا سال ۱۸۰۰ میلادی هنوز بوجود نیامده بوده است. ضمن اینکه در دهه های اخیر با پیشرفت علم الکترونیک و تأثیرگذاری آن بر عرصه موسیقی، شاهد ساخته شدن نمونه های اصطلاحاً “دیجیتال” پیانو نیز بوده ایم که مزایایی را برای علاقه مندان و خصوصاً هنرجویان این ساز به همراه آورده است. در این مقاله قصد داریم تا ابتدا آشنایی مختصری با ساختار اصلی پیانو (نوع آکوستیک آن) بوجود آوریم و سپس در رابطه با تفاوت های پیانوی آکوستیک و دیجیتال و مزایای هر کدام صحبت کنیم تا فردی که قصد خرید پیانو را دارد بتواند با در نظر گرفتن این نکات و توجه به شرایط و نیازهای خود از این ساز، گزینه مناسب تر و ماندگارتری را انتخاب کند.
معرفی ساختمان و اجزای پیانو (آکوستیک)
پیانو یک ساز زهی-کوبه ای است. با فشردن دکمه های پیانو، نیروی وارد شده به “چکش” هایی منتقل می شود که بر روی “سیم” ها ضربه وارد می کنند و با ارتعاش سیم ها و تشدید امواج صوتی، صوت منحصر به فرد پیانو ایجاد می شود. البته پیانو و سازهایی که مانند آن دارای صفحه کلید هستند را سازهای کیبورد (Keyboard) یا صفحه کلید دار نیز می نامند. سازهایی مانند ارگ کلیسایی، هارپسیکورد و کلاویکورد، سازهای کیبوردی هستند که پیش از اختراع پیانو وجود داشته اند و به نوعی مبنای طراحی و ساخت پیانو قرار گرفته اند. در دهه های اخیر نیز سازهای صفحه کلید دار دیگری مثل کیبورد الکترونیک و آکاردئون و سینتی سایزر های دارای صفحه کلید، بر پایه شیوه نواختن پیانو ساخته شده اند.
پیانوهای امروزی دارای ۸۸ کلید متمایز هستند. با فشار دادن هر کلید، دمپر (خفه کن) که قطعه ای از جنس نمد است، از روی سیم مربوط به آن کلید برداشته می شود و یک چکش بر روی سیم ضربه می زند. این ضربه و برگشت آن آنقدر سریع است که سیم می تواند آزادانه به ارتعاش در بیاید و صدا ایجاد کند (زمانی که انگشت نوازنده از روی کلید برداشته شود، دمپر دوباره بر روی سیم قرار می گیرد و صدا متوقف می شود). جالب است بدانید که مکانیزم برگشت فوق سریع چکش ها را مخترعی در سال ۱۸۲۱ میلادی به پیانو اضافه کرد. با این صنعت، در واقع لحظه برخورد چکش به سیم تنها چیزی در حدود یک هزارم ثانیه طول می کشد و بنابراین نوازنده حتی می تواند یک نت را در فاصله درنگی کوتاه مجدداً تکرار کند.
اگر تابحال فضای داخل پیانو را دیده باشید، شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که چرا در بخشی از آن به ازای هر دکمه پیانو، به جای یک سیم، دو یا سه سیم وجود دارد؟ لازم است بدانید که تعداد سیم های پیانو معمولاً حدود ۲۳۰ عدد است! در ساختار این ساز برای نت های میانی و بالا، سه سیم وجود دارد و به سمت نت های بم که می رویم، تعداد سیم هایی که به ازای هر نت قرار گرفته اند ابتدا به دو سیم و در پایین ترین نت ها به یکی می رسد. دلیل سه سیمه بودن نت های میانی و زیر، افزودن به حجم صدا و کیفیت طنین آن است. سیم های مربوط به یک کلید پیانو بصورت یکسان کوک می شوند، اما نحوه برخورد چکش با هر سیم و در نتیجه شکل ارتعاش هر کدام از سه سیم متفاوت است و این مسأله در طنین هر نت موثر است. در ساز پیانو، طول سیم ها از سمت نت های بم به زیر، کوتاه تر می شود و ضخامت آنها نیز کمتر می شود. سیم های مربوط به نت های بم، دارای سیم پیچ مسی هستند، در حالی که سیم های نت های میانی و زیر، سیم لخت و بدون سیم پیچ هستند.
پیانوها در دو نوع افقی (پیانو گرند Grand Piano) و عمودی (پیانو دیواری Upright Piano) ساخته می شوند که هر کدام می تواند در ابعاد و اشکال مختلفی وجود داشته باشد. بدیهی است که در این بین، سازهای بزرگتر، چه دیواری و چه گرند، بخاطر طول بیشتر سیم ها و صفحه رزونانسی بزرگتر حجم صوتی بیشتری را در اختیار شما قرار می دهند، اما اگر تصمیم شما خرید یک پیانوی آکوستیک است، بهتر است اندازه فضایی که پیانو در آن قرار خواهد گرفت را نیز در نظر بگیرید. ممکن است صدای یک پیانوی کوچک، برای یک اتاق یا سالن بزرگ کم باشد و صدای یک پیانوی متوسط در یک اتاق کوچک بیش از حد بلند به گوش برسد.
آکوستیک یا دیجیتال؟
تفاوت اصلی یک پیانوی آکوستیک استاندارد و یک پیانوی دیجیتال در مکانیزم تولید صوت است. همانگونه که توضیح داده شد در پیانوی آکوستیک، فشردن یک کلید موجب به حرکت در آوردن یک چکش و وارد شدن ضربه بر سیم ها است. سپس ارتعاش تولید شده به ساندبورد (صفحه رزونانس) انتقال پیدا می کند و در آن پخش می شود تا صدا تشدید شود. زمانی که این ارتعاشات با رزونانس سایر سیم ها (سیم هایی که ضربه نخورده اند) تلفیق شود، طنین منحصر به فردی تولید می شود. در مقابل، پیانوهای دیجیتال سیم ندارند. در واقع در نوع دیجیتالِ پیانو، هر کلید یک دکمه الکترونیکی است که صدای مشخصی را تولید می کند.
در این ساز، یک مولد الکترونیکی صوت، صداها را بر اساس نمونه های دیجیتالی ضبط شده از پیانوهای آکوستیک گرند تولید می کند و سپس صداها از طریق بلندگو تشدید می شوند. در پیانوهای آکوستیک، طنینی که از ساز شنیده می شود تا حد زیادی به نحوه نوازندگی (touch) پیانیست بستگی دارد، اما در پیانوهای دیجیتال تنها سعی شده است که با شبیه سازی وزن کلیدهای پیانوی آکوستیک و با استفاده از حسگرها و مکانیزم های خاص، تأثیر نحوه نواختن بر صداهای تولید شده واقعی تر به نظر برسد.
در طول سالهای اخیر، پیشرفت های تکنولوژی باعث شده که پیانوهای دیجیتال صدای بهتر و دقیق تری را بازتولید کنند. اما بسیاری از پیانیست ها و موزیسین ها معتقدند که یک پیانوی دیجیتال هرگز نخواهد توانست که از نظر کیفی (صدا و حس نوازندگی) با یک پیانوی واقعی برابری کند. با این وجود، پیانوی دیجیتال، امتیازهایی نیز دارد که می تواند باعث شود فرد در مقطعی خرید آن را به ساز آکوستیک ترجیح دهد. این مزایا عبارتند از:
- پیانوهای دیجیتال ارزان تر از پیانوهای معمولی (آکوستیک) هستند، بنابراین اگر از لحاظ اقتصادی قصد یا آمادگی خرید یک پیانوی آکوستیک را ندارید، یک مدل دیجیتال می تواند دست کم برای چند سال تمرین و یادگیری، نیاز شما را رفع کند.
- پیانوهای دیجیتال معمولاً کوچک تر و جمع و جور تر هستند و در نتیجه به راحتی در هر خانه ای با هر اندازه ای جا می شوند. ضمناً در صورت لزوم، جابجایی آنها نیز آسان تر انجام می شود.
- بر خلاف پیانوهای آکوستیک، پیانوهای دیجیتال (مگر در صورت خرابی قطعات الکترونیک) نیاز به هیچ گونه تعمیر و نگهداری ندارند. یک پیانوی دیجیتال نه تنها به کوک شدن نیاز ندارد (پیانوهای آکوستیک می بایست دست کم سالی یک بار کوک شوند)، بلکه می توانید با خیال آسوده آنها را در هر اتاقی نگهداری کنید، چون گرما، سرما و رطوبت آنگونه که به ساز آکوستیک آسیب وارد می کنند، در پیانوی دیجیتال تغییری ایجاد نخواهند کرد.
- برخی از پیانوهای دیجیتال، قابلیت هایی مانند ضبط و بازپخش دارند که برای هنرجویان بسیار کاربردی است.
- و اما مهم ترین مزیت یک پیانوی دیجیتال، قابلیت کنترل شدت صدا (ولوم) و هم چنین اتصال هدفون است. اگر در آپارتمان زندگی می کنید، داشتن یک پیانوی دیجیتال به شما اجازه می دهد که با آسودگی خاطر از اینکه برای همسایه ها مزاحمتی ایجاد کنید، با صدای کم و در خلوت خودتان به تمرین ساز مورد علاقه تان بپردازید!
