هر کسی که بخواهد برای اولین بار پا در عرصه‌ی موسیقی بگذارد اولین سوالی که به ذهنش می‌رسد این است که چه مدت زمان برای آموزش موسیقی لازم است؟ یا اینکه چه مدت زمان لازم است تا یک ساز را آموزش ببینم؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که اولا مدت زمان لازم برای یادگیری ساز در هر فردی متفاوت است؛ به گونه‌ای که ممکن است فردی پس از ۶ ماه به یک ساز مسلط شود و فردی دیگر پس از یک سال در همان ساز به تسلط مورد نظر برسد. دوما زمان لازم برای یادگیری ساز‌های مختلف در شرایط مختلف با هم متقاوت است و نمی‌توان زمان مشخصی برای یادگیری یک ساز تعیین کرد. ولی می‌توان با بررسی برخی عوامل مانند علاقه فرد به موسیقی و ساز، هدف فرد از آموزش موسیقی، میزان وقتی که برای تمرین می‌گذارد، پشتکار فرد و … زمان تقریبی لازم برای یادگیری آن ساز را پیش بینی کرد. ما در این مقاله ابتدا عوامل موثر در زمان یادگیری موسیقی و ساز را خواهیم گفت و سپس براساس نوع ساز یک زمان تقریبی را برای یادگیری آن‌ها خواهیم گفت.
عوامل موثر در مدت زمان یادگیری ساز و موسیقی
۱. هدف فرد از آموزش موسیقی
فردی که قصد آموزش و یادگیری یک ساز را دارد در قدم اول باید هدف خود رامشخص کند. اگر هدف مشخص شود می‌توان زمان تقریبی لازم برای آموزش را تعیین کرد. اگر هنرجو فقط به قصد نواختن چند قطعه ساده سازی را انتخاب کند، زمانی حدود یک سال برای او کافی است. اگر هدف فرد رسیدن به اوج موفقیت و مهارت در نوازندگی و یادگیری اصولی و آکادمیک موسیقی باشد، باید بگوییم که حداقل هفت تا ده سال زمان برای یادگیری ساز لازم است. لازم به ذکر است که موسیقی برای چنین فردی انتهای مشخصی ندارد و تا پایان عمر باید درگیر ساز، موسیقی و یادگیری روش‌های مختلف نوازندگی باشد. پس با مشخص کردن هدف می‌توان زمان تقریبی لازم را تخمین زد
۲. علاقه به ساز و موسیقی
اگر فردی به موسیقی و ساز خود علاقه داشته باشد راه رسیدن به موفقیت برای او هموار و کوتاه می‌شود. ولی اگر به ساز علاقه نداشته باشد مسلما تحمل سختی‌ها و مشکلات آموزشی برایش دشوار و طولانی خواهد شد. به همین دلیل است که همواره توصیه می‌شود هنرجو باید سازی را انتخاب کند که به آن علاقه دارد.
۳. تمرین و پشتکار
همانطور که می‌دانید یکی از عوامل (مهم‌ترین عامل) رسیدن به موفقیت در موسیقی پشتکار، تمرین منظم و مداوم و با برنامه ریزی است.
هرچه فرد طی فرآیند یادگیری ساز زمان بیشتری را صرف تمرین ساز کند، زمان لازم برای رسیدن به اوج موفقیت را کوتاه‌تر می‌کند. لازم به ذکر است که تمرین ساز باید مثبت و در جهت رفع اشکالات و بهبود در نوازندگی باشد. تکرار مداوم یک قطعه بدون رفع اشکالات و تلاش برای بهبود نوازندگی کاری بیهوده است.
۴. روش تدریس هنرآموز
استادان مختلف روش‌های تدریس متفاوتی دارند. برخی ابتدا با هنرجو تکنیک و اتود کار می‌کنند و بعد به سراغ قطعات ملودیک می‌روند. برخی دیگر تکنیک و ملودی را همزمان با هم کار می‌کنند. روش‌های تدریس متفاوت نیز بر زمان رسیدن به هدف و تسلط بر ساز تاثیر می‌گذارد.
۵. سن آموزش
آموزش به یک فرد ۸ ساله نسبت به یک فرد ۱۸ ساله به زمان بیشتری احتیاج دارد. زیرا فرد ۱۸ ساله توانایی درک و فهم چندین مطلب را در یک جلسه‌ی آموزشی دارد؛ در حالی که آموزش به یک بچه ۸ ساله باید آهسته‌تر و قدم به قدم انجام شود. همچنین فرد ۱۸ ساله توانایی چند ساعت تمرین در روز را دارد، ولی بچه ۸ ساله از نظر جسمی توانایی تمرین زیاد در یک روز را ندارد.
زمان یادگیری تقریبی ساز (بر اساس نوع ساز)
۱. ارف (موسیقی کودک) و مدت زمان یادگیری آن
دوره‌ی ارف یا موسیقی کودک شامل آشنایی با صدا‌های زیر و بم، ریتم‌های های مختلف موسیقی، نت خوانی و آموزش ساز‌های بلز و فلوت ریکوردر است. مدت زمان یادگیری دوره‌های ارف درآموزشگاه‌های مختلف (به خاطر داشتن روش‌های تدریس مختلف) کمی متغیر است، ولی برای تمام کردن دوره موسیقی کودک بین ۸ تا ۱۸ ماه زمان لازم است.
۲. ساز‌های کوبه‌ای یا ممبرافون‌ها ومدت زمان یادگیری آن‌ها
ساز‌هایی کوبه‌ای ساز‌هایی هستند که تولید صدا در آن‌ها به کمک ضربه‌ی دست یا چوب انجام می‌شود. ساز‌های کوبه‌ای بیشتر به منظور نگه داشتن ریتم در یک گروه موسیقی استفاده می‌شوند و نسبت به ساز‌های زهی و بادی یادگیری راحت تری دارند. اگر هنرجو درک ریتم خوبی داشته باشد پس از مدت زمان کوتاهی (حدود یک سال) می‌تواند چندین ریتم را به راحتی اجرا کند. (قابل ذکر است که این زمان برای افراد مختلف کمی متغیر است). برخی ساز‌های کوبه‌ای ایرانی پر کاربرد عبارتند از: تمبک، دف، دمام، دایره، نقاره و … و برخی ساز‌های کوبه‌ای پرکابرد غربی عبارتند از: درامز، تومبا، تمپو، کاخن و … مدت زمان یادگیری ساز‌های کوبه‌ای ایرانی و غربی خیلی تفاوتی ندارد و برای هر دو سبک زمان تقریبی یک سال برای سطح مقدماتی کفایت می‌کند.
۳. مدت زمان یادگیری ساز‌های بادی یا آیروفون‌ها
در ساز‌های بادی تولید صدا از طریق ارتعاش هوا انجام می‌شود. اگر فرد کشش تنفسی خوبی داشته باشد زمان تقریبی لازم برای دوره‌های مقدماتی و متوسط ساز‌های بادی حدود یک تا دو سال است. معمولا ساز‌های بادی به دو دسته‌ی ساز‌های در سایز کوچک و ساز‌های در سایز بزرگ تقسیم می‌شوند. برخی از ساز‌های بادی کوچک عبارتند از: انواع فلوت ها، نی، کلارینت، نی انبان، سرنا، دودوک، بالابان و … و ساز‌های بادی بزرگ که دارای ابعاد بزرگتری هستند عبارتند از ساکسیفون، باسون، هورن، ترومبون، ترومپت و … ساز‌های بادی کوچک ابعاد و سایز کوچک تری دارند و سرعت پیشرفت اولیه در ساز‌های بادی کوچک بیشتر از ساز‌های بادی بزرگ است. فردی که با یکی از ساز‌های بادی کوچک کار کرده باشد با کمی تمرین و آموزش می‌تواند ساز بادی بزرگتر را نیزبنوازد.
۴. مدت زمان یادگیری ساز‌های زهی یا کوردوفون‌ها
ساز‌های زهی ساز‌هایی هستند که تولید صدا در آن‌ها از طریق ارتعاش سیم ایجاد می‌شود. به طور کلی برای یادگیری ساز‌های زهی صبر و حوصله‌ی زیادی نیازاست و فردی که روزانه تمرین داشته باشد زمانی حدود یک تا دو سال لازم دارد تا دوره‌های مقدماتی ساز را پشت سر بگذارد.
انواع ساز‌های زهی عبارتند از: تار، سه تار، سنتور، قیچک، ویولن، کمانچه، قانون، گیتار، ویلن سل، دوتار، تنبور و … که در برخی ساز‌ها مانند تار، سنتور ارتعاش سیم توسط مضراب انجام می‌شود که به آن‌ها ساز‌های زهی زخمه‌ای یا زهی مضرابی می‌گویند. در برخی دیگر از ساز‌ها مانند ویولن، کمانچه ارتعاش سیم از طریق کشش آرشه انجام می‌شود که به آن‌ها ساز‌های زهی آرشه‌ای می‌گویند. قابل ذکر است که ساز‌های زهی زخمه‌ای روند پیشرفت سریع تری نسبت به ساز‌های زهی آرشه‌ای دارند. زیرا در ساز‌های زهی آرشه‌ای تولید صدای ژوست و کوک برعهده‌ی نوازنده و قدرت شنوایی او است.
۵. مدت زمان یادگیری خودصدا‌ها یا ایدیوفون
خود صدا‌ها ساز‌هایی هستند که ماده‌ی سازنده‌ی آن‌ها سخت، غیرقابل انعطاف، ولی قابل ارتعاش است. خود صدا‌ها خود به خود قابلیت ایجاد صدا را دارند؛ به همین دلیل ساز‌های ساده و بدون پیچیدگی هستند و یادگیری بسیار راحت و سریعی دارند. برخی از خود صدا‌ها عبارتند از: سنج، کرب، قارقارک، چاک و… که همه‌ی انواع آن‌ها مدت زمان کمی برای آموزش احتیاج دارند.
۶. ساز‌های کلاویه‌ای
در ساز‌های کلاویه‌ای با فشردن کلاویه مخصوص هر نت، صدای همان نت به گوش می‌رسد. این ساز‌ها در ابتدای کار بسیار سریع پیش خواهند رفت و نوازنده پس از مدت کوتاهی حدود ۱ سال می‌تواند یک قطعه زیبا و ساده را به راحتی بنوازد. زیرا تنها با یادگیری جای نت می‌تواند ملودی ساده‌ی قطعه را بنوازد. ولی مسلما برای اینکه به یک نوازنده حرفه‌ای و پر تکنیک تبدیل شود باید مسیری طولانی را پشت سر بگذارد. برخی از این ساز‌ها عبارتند از: ارگ، پیانو، آکاردئون، ملودیکا و …
نتیجه گیری
۱. بر اساس مطالب گفته شده می‌توان به این نتیجه رسید که مدت زمان یادگیری ساز و موسیقی را در درجه اول خود فرد تعیین می‌کند.
۲. همواره به یاد داشته باشید که اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل برای موفقیت و پیشرفت سریع در موسیقی تمرین مداوم و موثر است.
۳. به طور متوسط برای یادگیری دوره‌های مقدماتی یک ساز زمانی بین یک تا دو سال لازم است.
۴. زمان لازم برای یادگیری موسیقی در هر فرد متغیر است.
۵. آموزش آکادمیک موسیقی مسیری بی انتها دارد…
