فرقی ندارد که در چه مقطعی از یادگیری موسیقی باشید، بالا بردن مهارتهای شنیداری موسیقی (به اصطلاح تقویت گوش موسیقی) درک مسائل مختلف موسیقی را برای شما آسان‌تر می‌کند، می‌توانید با تکیه بر گوش ساز بنوازید، به‌راحتی بداهه‌نوازی کنید، آواز را کوک بخوانید و در مجموع با اعتماد بنفس بیشتری از دنیای موسیقی بیشتر لذت ببرید! هم‌چنین فرآیند تقویت گوش موسیقی به سن نیز ارتباطی ندارد، جمله “برای یاد گرفتن هیچ وقت دیر نیست” در این رابطه نیز صدق می‌کند و این یعنی هر زمانی که فعالیت‌های تمرینی را برای بالا بردن قدرت شنیداری‌تان آغاز کنید، نتایج محسوس آن را مشاهده خواهید کرد. یادگیری شیوه‌های تقویت گوش شاید در ابتدا سخت و عجیب به نظر برسد، اما زمانی که ماهیت این مسأله را درک کنید، شاید متوجه شوید که به نوعی تمام عمر مشغول تعلیم دادن گوش موسیقی خود بوده‌اید! حتی آواز خواندن بی‌هدف روزانه به نوعی یک قدم در این مسیر است، اما مطمئناً تمرینات آگاهانه و اصولی اثربخشی بالاتری خواهد داشت. به همین دلیل در این مقاله راه‌هایی را برای تقویت گوش موسیقی از دیدگاه اصولی بررسی می‌کنیم.
تقویت گوش موسیقی چیست؟
مهارتهای شنیداری، مهارت‌هایی هستند که قابلیت شنیدن، درک و تفکیک اصوات را در حوزه موسیقی مشخص می‌کنند. تقویت گوش موسیقی نیز همان فرآیند تقویت مهارتهای شنیداری موسیقی است. این پروسه موجب تقویت حافظه موسیقیایی شما، درک درست از ریتم و فواصل و هارمونی و کوک، امکان بهره‌مندی بیشتر از موزیکالیته در نوازندگی یا خوانندگی، ارتقای قابلیت بداهه‌نوازی و ایجاد زیرساختی قوی برای حرفه آواز می‌شود.
اگر در تلفن همراه یا کامپیوتر و یا روی رادیوی ماشین یک موسیقی چند دقیقه‌ای را گوش کنید، سپس آن را خاموش کنید و سعی کنید ملودی (همراه با ریتم) آن قطعه را در ذهنتان مجسم کنید، به ساده‌ترین روش ممکن به تقویت گوش موسیقی خودتان پرداخته‌اید! قابلیت به خاطر سپردن و به یاد آوردن اصوات موسیقی زمانی که دیگر وجود ندارند، یکی از تمرین‌های ابتدایی است. اگر سعی کنید تا همان ملودی را بر روی سازتان اجرا کنید (چه یک ساز غربی مثل ویولن یا کلارینت می‌‌نوازید و چه سازی ایرانی مثل تار یا سنتور)، همین تمرین را به سطح بالاتری ارتقا داده‌اید. در ادامه‌ی این مقاله، به نکاتی زنجیروار اشاره می‌کنیم که می‌تواند راهنمای قدم‌به‌قدم شما در مسیر تقویت گوش موسیقی باشد:
صدای محیط را بشنوید
شروع همیشه باید آسان باشد! شما نیز با ساده‌ترین کار شروع کنید. در هر موقعیتی چشم‌هایتان را ببندید تا در عالم اصوات قرار بگیرید و سپس این سوالات را از خودتان بپرسید:
چه چیزی می‌شنوید؟ سعی کنید صداها را از لحاظ بم و زیر بودن (همان راست کوک و چپ کوک در موسیقی ایرانی) ، صحبت انسان‌ها یا صدای حیوانات و یا دستگاه‌ها… تفکیک کنید.
ریتم صداها چگونه است؟ تند یا کند؟
شدت صداها چگونه است؟ بلند یا آرام؟
منبع صوت کجاست؟ صدا را از دور می‌شنوید یا نزدیک؟ بالا یا پایین؟
گوش سپردن آگاهانه به صداهای موجود در محیط تمرینی است که می‌توانید به‌راحتی روزانه انجام دهید و مهارتهای شنیداری شما را ارتقا می‌دهد.
شنوایی‌تان را محک بزنید
اگر تابحال احساس کرده‌اید که در شنیدن صدای حرف زدن افراد در جمع با مشکل مواجه هستید یا شنیدن صداهای دارای فرکانس بالا برایتان دشوار است، شاید بد نباشد اگر شنوایی خودتان را معاینه کنید. البته که اگر از گوش دادن به موسیقی لذت می‌برید، احتمالا سطح شنوایی‌تان برای کار کردن در حوزه موسیقی نیز کافی است. اما با انجام تست شنوایی و تأیید این مسأله، خیالتان از این بابت آسوده خواهد بود. وب‌سایت‌هایی در زمینه تست شنوایی وجود دارد که می‌توانید با انجام آزمون مشخص‌شده، از قدرت شنوایی‌تان مطلع شوید. هم‌چنین مراجعه حضوری به مراکز تست شنوایی، باعث می‌شود تا از سلامت شنوایی‌تان اطمینان حاصل کنید.
سطح فعلی خودتان را مشخص کنید
مهارتهای شنیداری موسیقی تنها با متدهای آکادمیک بدست نمی‌آیند، بلکه ممکن است در گذشته بصورت تجربی و حتی ناخودآگانه آنها را در خود پرورش داده باشید! شاید در این زمینه بهتر از آنچه فکر می‌کنید باشید، پس لازم است که به روشی، سطح فعلی مهارت شنیداری موسیقی خودتان را پیدا کنید تا بتوانید تصمیم بگیرید که برای ارتقای آن به سطوح بعدی از کجا شروع کنید. برای این کار نیز می‌توان از آزمون‌های آنلاین استفاده کرد و یا از فردی که مهارت لازم را برای این کار دارد کمک خواست.
ریتم را دریابید
شاید باور عموم این باشد که ریتم یک مهارت طبیعی و بدیهی است. این باور تا حدی درست است، اما واقعیت این است که مهارتهای مرتبط با ریتم را نیز می‌توان یاد گرفت و آنها را ارتقا داد. تقریباً هرکسی می‌تواند با موسیقی‌های مورد علاقه‌اش دست بزند، این خود مصداقی از مهارتهای ریتمیک است، اما یادگیری ریتم‌های پیچیده‌تر و متنوع، موجب درک بهتر از ریتم چه در مورد سازهای کوبه ای و چه در مجموعه‌ی موسیقی می‌شود. مهارتهای ریتمیک بخشی از فرآیند تقویت گوش موسیقی هستند و در بسیاری از متدها، پرداختن به ریتم را نقطه آغازی مناسب و آسان برای روند افزایش مهارتهای شنیداری می‌دانند.
بر ملودی تسلط پیدا کنید
درک ملودی‌ها و استفاده از آنها در خواندن (آواز)، تنها با درک نسبت اصوات موسیقیایی میسر می‌شود. برای رسیدن به این توانایی، ابتدا باید تمرین‌هایی را برای تشخیص یک صدای موسیقیایی و بازخوانی آن انجام دهید، سپس باید تمرین‌های تشخیص فواصل مختلف موسیقی را انجام بدهید و در ادامه باید سعی کنید فواصل را (مبنی بر نت مبدأ) بازخوانی کنید. اپلیکیشن‌هایی در این زمینه وجود دارد که می‌توانید بصورت تعاملی با آنها فواصل را تمرین کنید.
و سپس هارمونی
زمانی که تسلط کافی بر ریتم و ملودی پیدا کردید و با آنها احساس راحتی داشتید، حالا می‌توانید به آکوردها بپردازید. تشخیص نوع آکوردهای تریاد، تشخیص آکوردهای معکوس و نقش هر نت در آکورد از جمله تمرین‌هایی است که می‌توانید در این زمینه انجام بدهید تا مهارتهای شنیداری‌تان را به سطح پیشرفته‌تر و چندبعدی موسیقی منتقل کنید. اگر درک کاملی نسبت به آکوردها و ساختار آنها (که مبنی بر فواصل است) پیدا کنید، می‌توانید هر آکوردی را در ذهنتان مجسم کنید و آن را بخوانید.
تمرین با دوستان
پرداختن به موسیقی، حتی تمرین آن، به همراه دیگران هیجان بیشتری دارد! اگر فردی را در میان دوستانتان دارید که مشابه شما علاقه‌مند به تقویت گوش موسیقی خود است، می‌توانید تمامی تمرینات را با هم انجام بدهید. خواندن فواصل و ایجاد هارمونی را با هم تجربه کنید، در مورد ریتم‌ها بحث کنید و یا با یکدیگر به یادگیری مبانی دیکته موسیقی بپردازید.
تقویت گوش همراه با ساز یا آواز
مهارتهای جدیدی که بصورت تدریجی بدست می‌آورید را هم‌راستا با مهارتهای نوازندگی و یا خوانندگی به کار بگیرید. ضمن اینکه نواختن ساز و دقت روی اصوات موسیقیایی خارج‌شده از ساز، خود تمرینی برای گوش موسیقی است، به زودی متوجه خواهید شد که تقویت گوش موسیقی تا چه حد در عملکرد نوازندگی یا خوانندگی شما تأثیر گذاشته است و چگونه درک شما را نسبت به کاری که انجام می‌دهید بالاتر می‌برد.
یادگیری درباره ماهیت صوت
برای بعضی‌ها کار کردن در حوزه موسیقی به نوازندگی ساز و یا آواز خواندن ختم نمی‌شود. افرادی که می‌خواهند در زمینه تولید موسیقی فعالیت کنند باید فراتر از ریتم، ملودی و هارمونی، دانش خود را در رابطه با ماهیت صوت و عوامل تأثیرگذار بر آن بالا ببرند. از این دیدگاه، یادگیری تفاوت افکت‌های صوتی و شناخت اصولی نسبت به سیگنال‌های صوتی برای این دسته از افراد بخشی از فرآیند تقویت گوش و ارتقای مهارتهای شنیداری محسوب می‌شود.
مسیر چالش را ادامه بدهید
برای کسی که ریتم، ملودی، هارمونی و افکت‌های صوتی را فرا گرفته است و بر آنها تسلط نسبی پیدا کرده، تنها یک مسیر باقی می‌ماند، اینکه مدام خود را با چالش‌هایی جدید روبرو کند تا پیوسته در حال پیشرفت باشد! اگر احساس می‌کنید به این مرحله رسیده‌اید، سعی کنید وارد حوزه‌های جدید بشوید و گوش موسیقیایی‌تان را حالا در جهت‌های دیگری ارتقا بدهید. دیکته (نوشتن) جمله‌ها و وصل‌های آکوردی پیچیده، یادگیری پردازش صدای الکترونیک، یادگیری یک ساز ایرانی در صورتی که تابحال به موسیقی ایرانی نپرداخته‌اید، تلاش برای خلق قطعات اوریجینال موسیقی… فراموش نکنید که دنیای گسترده موسیقی جنبه‌های بی‌شماری دارد و هرچقدر بیشتر به آن بپردازید، باز هم می‌تواند شما را شگفت‌زده و دلبسته‌ی خود کند!
